Η Μάχη των Πλαταιών 479π.χ.

Ο Ξέρξης όταν τον Σεπτέμβριο του 480 π.χ. εγκατέλειψε την Ελλάδα, μετά την ήττα του στην Ναυμαχία της Σαλαμίνας, άφησε πίσω του τον Μαρδόνιο με 100.000 οπλίτες. Έντεκα μήνες αργότερα οι Έλληνες ενωμένοι παράταξαν στις Πλαταιές 38.700 οπλίτες απέναντι στους Πέρσες. Διοικητής των Ελλήνων ήταν ο Παυσανίας. Το ηθικό των Περσών ήταν χαμηλό, δεκαοκτώ μήνες εκστρατείας χωρίς καμία μάχη, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την πατρίδα τους και με τους Έλληνες μηδίζοντες αμφιβόλου εμπιστοσύνης δίπλα τους. Μετά από μερικές μικρές αψιμαχίες ο Μαρδόνιος συγκάλεσε σε σύσκεψη το επιτελείο του, στην οποία ο Αρτάβαζος τάχθηκε υπέρ της υποχώρησης στην ασφαλή θέση της Θήβας. Αλλά ο Μαρδόνιος είχε σταλεί για να επιτύχει στρατιωτική νίκη, δεν ήταν εύκολο να υποχωρήσει. Όταν το επόμενο πρωινό πληροφορήθηκε ότι οι Έλληνες  εγκαταλείπουν τις θέσεις τους και υποχωρούν αποφάσισε να επιτεθεί. Οι Πέρσες δεν είχαν καμία τύχη απέναντι στους πειθαρχημένους και χαλκόφραχτους αντιπάλους τους, αν και πολέμησαν με ιδιαίτερη γενναιότητα στο τέλος υποχώρησαν στην Θήβα. Ο Αρτάβαζος, προνοητικός όπως ήταν, είχε κρατήσει τις δυνάμεις του για εφεδρεία, από τον ποταμό Ασωπό είδε όλη την εξέλιξη της μάχης, δεν άργησε να πάρει την απόφαση του, αποσύρθηκε με τα στρατεύματα του όχι στην Θήβα, αλλά στο Βυζάντιο και από εκεί πέρασε στην Ασία. Κινήθηκε με τέτοια ταχύτητα ώστε να προηγείται της είδησης της ήττας αποφεύγοντας επιθέσεις.